Ondertitelen voor TED

From TED Translators Wiki
Revision as of 03:37, 11 December 2017 by Axel Saffran (talk | contribs) (Handige links)
Jump to: navigation, search

Hoe kom je tot een goede ondertiteling? De voornaamste zaken op een rijtje.


Kwaliteitseisen, afspraken en tips:

  • Let in Amara op de rode uitroeptekentjes die verschijnen bij ondertitels waarmee iets mis is. De reden staat altijd erbij. Alle uitroeptekens moeten weg zijn voor je de ondertiteling als klaar aanmerkt.
  • Vertaal niet te letterlijk. Soms kan het en dan verdient het de voorkeur, maar vraag je steeds af: hoe zou iemand dit in het Nederlands uitdrukken; klinkt het natuurlijk?
  • Wees behoudend: gebruik geen synoniemen als er een vrijwel identiek equivalent is voor een woord, verplaats geen sleutelwoorden(naar andere ondertitels) en gooi geen lange zinnen volledig om… als dat niet hoeft. Overeenstemming tussen wat de kijker hoort en leest, komt de duidelijkheid ten goede en werkt vertrouwenwekkend. Ondertitels zijn beter naarmate ze tijdens het kijken ‘onzichtbaar’ zijn. De kunst is om daarbij het Nederlands kloppend te krijgen (…daarmee zijn we terug bij het vorige punt; dat staat als eis voorop. Doe slechts het minimale om dat te bereiken)
  • (Tip) Als je in de online editor werkt, en je beeldschermgrootte laat het toe, werk dan met de tijdbalk open. Dat maakt inzichtelijk hoe ondertitels en pauzes elkaar afwisselen en zodoende vergroot je je controle over het proces. (Pas op: afgezien van kleine aanpassingen/correcties van de timing, raden we nieuwe mensen af om grootscheeps te gaan schuiven. Die superchaotische talk waarin dat nodig mocht blijken om hem leesbaar te puzzelen, zet je liever terug op de lijst en kiest een ondertitelingsvriendelijkere :-) Permanente schade kun je niet aanrichten, maar de kans bestaat dat iemand anders de brokken moet ruimen)
  • Pas op dat je niet de interpunctie (vooral komma’s) en de zinsbouw van het Engels overneemt als deze in het Nederlands anders is! Dat is een zeer veel voorkomende fout.
  • Voor de opluchtend eenvoudige regels voor spatiegebruik, zie: spatiegebruik.nl Het overnemen van spaties uit het Engels is een vergelijkbare instinker.
  • De transcriptie is niet heilig. Ze dient ter ondersteuning (vertalen wat je hoort verdient eigenlijk de voorkeur). Wees i.i.g. alert op fouten/verkeerd verstane woorden. Hetzelfde geldt voor de timing. Die is doorgaans aan de late kant, variërend van ‘niet optimaal’ tot ronduit storend. Dat kun je corrigeren. Vaak kun je hier ook lucht vinden voor een krappe ondertitel, door wat van een pauze af te snoepen.
  • (Tip) If in doubt: Google. De snelste manier voor het vinden van de gangbaarheid van een term in het Nederlands… de correcte uitdrukking… de juiste spelling van woorden (als je dan nog twijfelt: Woordenlijst Nederlandse Taal). Let op de frequentie (aantal resultaten), de betrouwbaarheid van de bronnen, en geef de voorkeur aan pagina’s die niet vertaald zijn uit een andere taal.

- Titels van boeken, films, tijdschriften, gedichten: check of er een officiële vertaling bestaat naar het Nederlands. Is die er niet? Laat dan de titel onvertaald.

- De TED-stijl is eerder informeel dan formeel. Vrijwel altijd jij en jullie in plaats van u.

- Let op dat je de titel en de beschrijving ook vertaalt. Die staan linksboven in de editor. (NB: achter de titel staat nooit een punt)

- Geluidsindicaties zoals (Applaus), (Gelach) en (Muziek) met een hoofdletter en niet langer dan zo'n 3 seconden.

- Vulwoordjes weglaten. ’So’ aan het begin van een zin is vaak betekenisloos en ook ‘And’ kun je vaak weglaten. ‘But’ soms ook, … daar moet je mee oppassen.

- In het Nederlands staat voor een citaat een dubbele punt. Geen komma, zoals in het Engels. (correct is: …waarop hij antwoordde: “Bla …”)

- Na een : geen hoofdletter, behalve wanneer een citaat volgt.

- In het Nederlandse team hebben we afgesproken: “ enkel voor citaten en dialoog, en ‘ voor al het andere.

- Tussen twee vervoegde werkwoordsvormen zetten we een komma. Dat die vaak wordt vergeten … bemoeilijkt het lezen.

- Gedachtestreepjes — die staan om tussenzinnen heen — zijn bij ons (om technische redenen) een dubbel koppelteken: -- .

- Relevante tekst op het scherm waar mogelijk vertalen [tussen vierkante haakjes].


Opsplitsen van zinnen binnen een ondertitel.

  • Ondertitels van meer dan 42 tekens moet je opsplitsen in 2 regels. Let daarbij op het volgende (in afnemende mate van belangrijkheid):
- Zorg dat de ene regel minstens half zo lang is als de andere. Uitzonderingen hierop zijn uiterst zeldzaam.
- Hou taalkundige eenheden zoveel mogelijk intact. Je kunt op een eenvoudige manier controleren of je afbreekpunt van de regel goed is gekozen, door de zin uit te spreken en op het afbreekpunt een korte pauze te laten vallen. Hoe gepaster die pauze voelt, des te beter het afbreekpunt;
- Levert het bovenstaande verschillende goede opties op, kies dan voor zo gelijk mogelijke regellengtes. N.B. Als de bovenste regel korter is dan de onderste; stoort dat het beeld minder.
  • Niet combineren in 1 ondertitel: het einde van een zin + het begin van de volgende zin.


Tekstvakjes schrappen of bijmaken:

Doe dit alleen als je zeker bent van je zaak! Dat kan je veel werk besparen in de reviewfase.

  • Met name bij lastige talks kan het voorkomen dat de beste Nederlandse vertaling van een zin eigenlijk alleen op een onlogische manier in de brontaal-indeling past. Niet alles is met schuiven op te lossen; soms heb je dan een tekstvakje te veel of te weinig. Wees ook hier behoudend. Meestal krijg je met het verplaatsen van een werkwoord en wat bijschuiven van de timing de puzzel al rond (=een heldere ondertiteling met een prettige flow), maar als het nodig is kun je de indeling zodanig aanpassen dat je Nederlandse zinnen daar zo leesbaar mogelijk in passen.
  • Let na het bijmaken of schrappen van tekstvakjes goed op de tijdcode om te zien of je in het juiste tekstvakje doorgaat met vertalen. Dat kan je veel geschuif op de tijdbalk besparen achteraf (!) Klik op het slotje rechtsonder in het brontaal-gedeelte om de corresponderende tijdcodes weer naast elkaar te zetten.




Vertalingen van TEDx-talks

  • Titels van TEDx-talks horen zo gepubliceerd te worden (tussen verticale streepjes met ervoor en erachter een spatie): On being a young entrepreneur | Christophe Van Doninck | TEDxFlanders Als de brontaal een ander format hanteert, verander dit dan. Als alleen de naam van de spreker vermeld wordt, verzin je zelf een gepaste titel.
  • De beschrijving hoort te bestaan uit een korte samenvatting. Verwijder alle links naar externe sites, uitgezonderd die van de spreker of zijn/haar organisatie. Biografische info kun je laten staan, maar de algemene info over wat TEDx inhoudt graag schrappen (“In the spirit of ideas worth spreading, TEDx is …”). Mocht de beschrijving ontbreken, kun je die eventueel zelf formuleren. Houd het kort.
  • Bij elke TEDx-talk staat een disclaimer van TED. De officiële Nederlandse vertaling hiervan is: Deze talk werd gehouden op een TEDx-evenement, in de stijl van de TED-conferenties, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokaal team. Meer informatie hierover op http://ted.com/tedx



Handige links

Linguee.nl een vertaaltool voor woorden en frases, die je tevens voorbeelden uit online teksten geeft.

Inventio.nl een eenvoudige site om op te zoeken of een woord mannelijk, vrouwelijk of onzijdig is.

woordenlijst.org Groene boekje online

TIP! Amaratools for translators statistische info over jezelf, je vertalingen, de taalteams en het OTP.

Portal Nederlands OTPedia

How to tackle a translation uitgebreide engelstalige wikipagina.

How to break lines uitgebreide engelstalige wikipagina.

Compressing subtitles uitgebreide engelstalige wikipagina.

Sound representation in subs uitgebreide engelstalige wikipagina.

OTP Learning Series korte videohandleidingen van TED.


Voor beginners: ons vertaalproces.

Iedereen vertaalt anders en ontwikkelt op den duur een persoonlijke routine. Bepaalde dingen zijn daarin belangrijk, zowel voor een prettige samenwerking als voor het leveren van kwaliteit. De volgende leidraden zijn bedoeld om te zorgen dat je er niet ‘the hard way’ achter komt welke dingen dat zijn. Het belangrijkste is wat Krystian in zijn tutorials ook steeds benadrukt: “Do not rush!”

De vertaling
Om te beginnen is het verstandig om korte talks (< 10 min.) te kiezen tot je voldoende feedback (reviews) hebt gehad om geen beginnersfouten meer te maken.
Het voorgekauwde driestappenplan in de Amara-editor geeft een goede indicatie van wat er minimaal nodig is voor een goed resultaat (maar wellicht niet in die volgorde). Sluit je vertaling pas af als je die (liefst na minstens één nachtje slapen) grondig bent nagelopen. Een ondertiteling in 1 ruk afwerken en inleveren is geen goed idee. Andersom: als je een vertaling verspreid over enkele weken in meerdere korte etappes maakt, doe je er verstandig aan om vervolgens (liefst op 1 dag) het resultaat grondig na te lopen.

Het beste werkt het als je zowel

  • jouw Nederlandse tekst naleest (zonder video), om te ervaren of het begrijpelijk Nederlands is
  • én daarnaast ook met video en tijdbalk in zicht (zodat je direct kan bijschuiven) checkt of de vertaling werkt als ondertiteling.

Hoe je dat inpast in het driestappenplan van de editor is een ‘technicality’.
Wanneer je tevreden bent met het resultaat, duw je op ‘Complete’, waarna de talk op de review-lijst verschijnt. Dat is echter nog niet het einde van je bemoeienis met jouw vertaling!

De review
We raden aan dat er enige communicatie plaatsvindt tussen vertaler en reviewer. Binnen de huidige editor wordt dit heel makkelijk gemaakt door de notes die je aan de rechterzijde kan toevoegen. Een ondertiteling gaat na review in de meeste gevallen nog éénmaal heen en weer tussen reviewer en vertaler. De reviewer kan ervoor kiezen:

  • de taak terug te sturen zodat de vertaler alle wijzigingen met de video én de Engelse transcriptie erbij kan bekijken en beoordelen,
  • of enkel een berichtje te sturen met daarin de link naar de ‘diffing’ (waar je twee versies kan vergelijken). Aangezien je de video inmiddels enkele malen gezien hebt, is dat laatste vaak voldoende om correcties/wijzigingen te begrijpen/ beoordelen. Wel mis je dan tevens de Engelse transcriptie; je ziet enkel de Nederlandse tekstversies naast elkaar.

In sommige gevallen is er meer overleg nodig om tot een compromis te komen bij een verschil van mening/ interpretatie. Dan is het soms nodig om nog enkele malen te pingpongen tot dit opgelost is. Hierbij blijft het steeds schipperen tussen perfectionisme en een pragmatische instelling. Ook een prettige samenwerking is belangrijk, dus probeer je niet vast te bijten in dingen en doe water bij de wijn als dat nodig is. Reviewers behoren op hun beurt terughoudend te zijn met het wijzigen van dingen die niet eenduidig fout zijn.

Bij nieuwe teamleden ligt dit vaak anders. Wij als LC’s hebben de taak om nieuwe teamleden zo snel mogelijk wegwijs te maken. In het begin zal je dus vrij uitvoerig feedback krijgen en formuleringen gewijzigd zien die als vertaling misschien kloppen, maar die minder goed werken als ondertiteling. Trek het je niet aan. Jullie krijgen vrijwel meteen alles aangereikt wat wij jaren geleden gedurende 80 vertalingen hebben moeten leren. Naarmate je ondertitelingen beter worden kun je verwachten dat reviewers zich inhouden. Alles is echter open voor discussie … laat je niets opdringen :-)

De approval
Tijdens de derde stap van het proces checkt een taalcoördinator het resultaat door de video met ondertiteling af te spelen. Eventueel resterende fouten worden gecorrigeerd. Hiervan krijg je bericht. Wijzigingen zijn ook na publicatie nog mogelijk.

Amara-berichten (‘messages’)
Naast de notes die je kan toevoegen in de editor, kun je in Amara ook berichten versturen. Die blijven intern en de ontvanger wordt per mail verwittigd. Ga om te reageren naar de site van Amara: jouw messages. Reageer niet vanuit je e-mail op een bericht! Dat belandt ergens in het raderwerk van Amara, niet bij je collega. Overigens: dit soort nuttige berichten ontvangen kan niet zonder tevens een stortvloed aan Amara-spam te krijgen. Er is 1 aan/uit-knop, in je instellingen. Amara’s message-systeem staat al tijden op stapel om geschikt te worden gemaakt voor prettig menselijk gebruik.

…en tot slot twee waarschuwingen en de ultieme tip:

Reviews en transcripties vereisen wat meer ervaring. Begin er pas aan als je minstens 90 minuten aan talks hebt ondertiteld.

Aan de ervaren vertalers onder jullie: ondertitelen is vertalen met een handicap. De beste ondertiteling is vaak niet de beste vertaling.
Woordkeus op basis van bondigheid en leesbaarheid-in-een-flits moet aan(om)geleerd worden.

The proof of the pudding is in the eating.
Check de leesbaarheid van je ondertiteling met de video…
na een dag of week (en liefst voortdurend).